ЛТæРТЫ

Литературно –

музыкальная

композиция

ко дню рождения К.Л.Хетагурова

“Вселенная – Отечество моё”

“У Дун-дуне Фыдыбæстæ мæнæн”

г. Владикавказ 2018

(На сцене: звучит музыка, портрет Коста, книжные выставки, аль-

бом “Мастера слова – о Коста”.

Кæсæг:

Ныббар мын, кæд-иу дæм мæ зарæг

Кæуæгау фæкæса мыййаг,–

Кæй зæрдæ нæ агуры хъарæг,

Уый зарæд йæхи фæндиаг!

Æз дзыллæйæ къаддар куы дарин,

Куы бафидин искуы мæ хæс,

Уæд афтæ æнкъардæй нæ зарин

Нæ хъуысид мæ кæуын хъæлæс.

Кæсæг:

Я смерти не боюсь, холодный мрак могилы

Давно манит меня безвестностью своей.

Но жизнью дорожу, пока хоть капля силы

Отыщется во мне для Родины моей.

Я счастья не знал, но я готов свободу,

Которой я привык, как счастьем дорожить,

Отдать за шаг один, который бы народу

Я мог когда-нибудь к свободе проложить.

Амонæг:

Адæймаг Нары хъæумæ куы фæцæйхæццæ кæны, уæд йæ цæстыты раз

сысты диссаджы рæсугъд хæххон нывтæ. Фæлæ уыцы рæсугъд æрдзы фар-

смæ адæймаг рагон хæххон цард æвдисæг хæдзæрттæ æмæ зæронд мæс-

гуытæ куы фены – уæд йæ зæрдæ бынтон ныммæгуыр вæййы.

Куыд æмæ цæмæй цардысты ам, хохы цъуппыл, адæм? Æмæ адæймаг

дисы бафты, Къостайы æнахуыр, æрттиваг курдиат уыцы хæхты ’хсæн кæй

сæвзæрди,

уыл.

Уым

1859

азы

15

октябры

Хетæгкаты

Леуаны

хæдзары

райгуырдис Къоста. Уым арвыста йæ сывæллоны бонтæ.

(Хъуысы зарæг “А-ло-лай”.)

Йæ мад Гуыбаты Мария уыди фæлмæнзæрдæ, хæдæфсарм сылгоймаг.

Къоста ма хæрз чысыл сывæллон уыд, афтæ йæ мад амард æмæ йæ хæссын-

мæ радтой се ’рвадæлты ус Чендземæ. Чендзе тынг буц дардта Къостайы,

фæлæ йæ фыд дыккаг ус куы рхаста, уæд сывæллоны цард аивта.

Кæсæг (кæсы “Тæхуды”):

Тæхуды, буц хъæбулæй

Йæ уайдзæджы царды хурæй

Чи бафсæст йæ мады хъæбысы!

Тæхуды, æрæгвæззæджы

Хъæлдзæгæй æнкъард рæстæджы

Йæ рагуалдзæг хорзæн чи мысы.

Тæхуды, йæ фыды зæххыл,

Йæ уарзон æмгарты рæгъыл

Кæмæн хъуысы дардмæ йæ зарæг!

Тæхуды, йæ гутонимæ

Хæрзифтонг бæхуæрдонимæ

Йæ бинонтæн чи у сæ дарæг!

Тæхуды, йæ дзыллæйы раз

Чи ракæны барджын ныхас,

Кæй фæрсынц, кæй равзарынц зондæй!

Тæхуды, йæ уарзондзинад

Йæ хорз ном, йæ фыдæлты кад,

Чи уадзы уæлæуыл зæрондæй!..

(Хъуысы “Мады зарæг”.)

Амонæг:

Творчество Коста Хетагурова одинаково и в живописи и в поэзии, ухо-

дя корнями своими глубоко в самую толщу народной жизни, многогранно и

разнообразно.

Живопись его переливается всеми цветами радуги, подобно брызгам

родного ему потока. Не зря Фадеев сказал, что “Коста Хетагуров – это своего

рода Леонардо да Винчи осетинского народа”.’

Кæсæг:

Невозможно творить ему, если нет у тебя силы творческой, нет дарова-

ния, и страдать за других невозможно, любя, если ты не изведал страданья…

Но любви и талантов не требую, друг,

Век героев прошел безвозвратно,

Лишь народу из всех его многих услуг

Возврати хоть одну ты обратно.

Ну хоть чем-нибудь дай ему повод признать,

Что врагом ты не будешь народным

И что новых петель не захочешь вязать,

Чтоб ему помешать стать свободным.

Амонæг:

Къоста йæ райгуырæн зæххимæ æмæ адæмимæ зæрдæйы тæгтæй баст

кæй у, уымæй цæуынц йе ’сфæлдыстады адæмон уидæгтæ, уымæн вæййы куы

мады къухау фæлмæн æмæ рæвдауаг, куы тар æхсæвау æрхуым æмæ æнкъард,

куы тохмæ сидæг, фæдисау зæлланггæнаг.

Кæсæг: (кæсы “Не верь, что я забыл…”)

Амонæг:

Æхсарджын зæрдæйы æвзæрынц æхсарджын рæнхъытæ:

Мæ аргъуан – зæхх,

Мæ дзуар у уарзондзинад,

У Дон-дуне Фыдыбæстæ мæнæн!

Къоста фыста: “Æз дæн нывгæнæг æмæ адæмон поэт”. Уæвгæйæ та уыд

стыр адæмон поэт, прозаик, драматург, критик æмæ публицист, историк æмæ

тæлмацгæнæг, нывгæнæг, этнограф æмæ зарæггæнæг. Уый йæ размæ æвæрд-

та егъау хæстæ.

Кæсæг: (кæсы “Рагон нæртон лæгау зарын куы зонин…”)

Амонæг:

Петырбухы куы цард Къоста, уæд йæ хъуыды фæдисон цæргæсау тæхти

Уæрæсейы стыр быдырты сæрты æмæ фæлгъуыдта царды судзаг фæрстатыл.

Цыппæрдæс азы Кæоста иппæрд уыд Ирыстоны цардæй, дардмæ йын хъуы-

ста йæ кой. Гъе, уый аххосæй Къостайы сфæлдыстад, цалынмæ Ирыстонмæ

æрыздæхт 1885 азы сæрды, уæдмæ нæй йæ адæмы кой.

Фæлæ куы ’рцыд Ирыстонмæ, куы федта ирон адæмы æдзæллæг уавæр,

уæд йæ хъæлæс ныннæрыд мæстæлгъæд æмæ зæрдæрисæй.

(Хъуысы музыкæ.)

Кæсæг: (кæсы “Ракæс”.)

Амонæг:

Къоста фыста: “Æз мæ дзырдтæй сæудæджер никуы кодтон, мæ фы-

стытæй иу рæнхъæн дæр æхца никуы никæмæй райстой æмæ фысгæ дæр,

фыссон æмæ мыхуыр кæнон, зæгъгæ, ахæм зондæй нæ кæнын, бирæтæ куыд

кæнынц, афтæ. Нæ! Ахæм фыстæн мæ йæ кад дæр нæ хъæуы æмæ йæ пайда

дæр. Æз фыссын, мæ рыст зæрдæйы уромын цы нал фæфæразын, уый”.

Кæсæг: (кæсы “Додой”.)

Амонæг:

“Я очутился лицом к лицу с Вами,– писал Коста своей любимой Анне

Цаликовой.– Только бог и мое сердце знают, какие чудовищные усилия я де-

лал за все эти последние пять месяцев, чтобы затушить все более и более раз -

горавшийся в груди моей пожар… Но Вам отлично известно, как плохо мне

это удавалось. И вот я снова весь перед Вами – безумный, жалкий, беспокой-

ный. Мое горе – горе совсем особого рода, общественно-социальное мое по-

ложение настолько шатко, что всякая попытка связать с своею судьбою судь-

бу другого живого мыслящего существа - безумие”.

– Чего же я хочу? Зачем я, “рак с клешней” лезу туда, куда и конь с ко-

пытом?

– Да ведь я люблю, люблю сильнее, чем сорок тысяч братьев,– отвечаю

я на эти доводы руководящей современной жизни мудрости.

Что это? Бред, безумье, продукт больной фантазии или истина, та имен-

но истина, которая только дает жизнь и счастье?

Давайте дорогая, решим этот вопрос! Давайте разбудим наш гордиев

узел. Откройте и Вы мне так же прямо и смело Ваши чувства, мысли и коле-

бания.

Клянусь Вам, какою бы горькою не была поведанная Вами правда, она

кроме глубокой признательности, не вызовет во мне и малейшей тени неудо-

вольствия… Поверьте мне,– я далек от заблуждения. Ни молодостью, ни кра-

сотой, ни богатством, не блестящей карьерой – не отметила меня судьба. Бед-

ный поденщик-осетин, если я и осмеливаюсь делать этот рискованный шаг,

то только потому, что я так безгрешно люблю Вас, такую же бедную же бед-

ную труженицу-осетинку.

Кæсæг: (читает “Я понял Вас…”, посвященную Анне Цаликовой. Зву-

чит осетинская мелодия в исполнении ученицы 10 кл. Инсценировка по поэме

“Фатима”: встреча Фатимы и Дзамболата.)

Амонæг:

Коста как поэт, как литератор глубоко национален. Корни таланта его

питались соками родной земли, но возмужал его голос под солнцем России.

Как поэт он испытал благотворное влияние А.Грибоедова, А.С.Пуш-кина,

М.Ю.Лермонтова, Н.Некрасова.

Мятежная личность Лермонтова была наиболее дорога и близка по духу

Коста Хетагурову, а в поэзии великого русского поэта он явственно слышал

голос своей Родины, метавшейся в поисках царских сатрапов и местных кня-

зей. “Великий торжествующий гений!– сказал Коста 16 августа 1889 года в

Пятигорске, возложив к памятнику венок от имени “осетинского юношества”.

В этот же день он написал одно из лучших своих стихотворений “Перед па-

мятником”.

Кæсæг: (кæсы “Перед памятником”.)

Амонæг:

Бирæ ног фæндтæ уыд Къостамæ. Уыдонæй сæйрагдæр уыд Ирыстоны

æрцæрын, бинонтæ скæнын, сæрмагон аивадон скъола байгом кæнын, фæлæ

йæ хæдзар æрдæгарæзтæй баззад, йæ уарзон чызг – куырдуаты, йе скъола æх-

гæдæй.

Къостайæн ахуыссыд йæ зынг 1906 азы хуымгæнæны мæйы фыццаг

бон.

Кæсæг (кæсы “Зонын” фæндыры цагъдмæ):

Зонын, æфсæрмæй кæудзыстут,

Бавæрдзыстут мын мæ мард,

Рухсаг, у рухсаг, зæгъдзыстут –

Ницæмæн уал уыд дæ цард!

Зонын, æргæвддзыстут исты,–

Мардыл ма чи дары ком?–

Алчи æфсæрмæй мæ хисты

Ссардзæн арахъхъæй мæ ном.

Иу бон æгъæд у мысынæн,

Иу бон кæндзыстут мæ дзырд,

Уый фæстæ ферох кæндзыстут:

Ничи уал зондзæн мæ цырт.

(Ахуырдзаутæ æвæрынц дидинджытæ Къостайы портреты раз, хъуы-

сы мелоди “Хъуыбады”.)

К æ р о н.